Betekenis: het eerste ding dat was; eenheid.
Tag: Chronologisch Woordenboek – N. van der Sijs (2001)
In deze studie zijn de voornaamste woorden uit de Nederlandse woordenschat voor het eerst in chronologische volgorde gezet: van het oudste woord wad `doorwaadbare plaats’ uit 107 n. Chr. tot weblog uit 2000. In totaal passeren ruim 18.000 woorden de revue.
Daarnaast zijn groepen woorden met eenzelfde herkomst bij elkaar gezet. Daarbij worden vragen beantwoord zoals: Welke nieuwe inheemse woorden dateren na 1950? Welke muziektermen heeft het Nederlands uit het Italiaans geleend? In welke eeuw zijn de meeste Indonesische woorden overgenomen? En: uit welke taal hebben wij de meeste woorden geleend?
Ook is gekeken naar de ouderdom en herkomst van een groot aantal betekenisverwante woorden, zoals de namen voor beroepen, drugs, groenten, munten, muziekinstrumenten, transportmiddelen, wapens en zoogdieren, Hieruit blijkt bijvoorbeeld uit welke talen wij de meeste biernamen, kleurnamen en sporttermen hebben geleend, en in welke periode dat is gebeurd.
Waarom dateren alle soepnamen van na 1700? En sinds wanneer kennen we de namen van honden- en kattenrassen? Het Chronologisch woordenboek is het eerste boek dat op deze vragen een antwoord geeft.
Hieronder staan alle woorden uit dit boek die zijn opgenomen in deze website.
fust
Betekenis: vat.
Een houten vat om bier of wijn in op te slaan. Oorspronkelijk ontleend aan het Frans, voor het eerst in 1599 aangetroffen in de Nederlandse taal.
concubine
Betekenis: bijzit, maîtresse, minnares.
Een concubine is een vrouw die buiten de huwelijkse staat in gemeenschap met een man leeft. In Suriname spreekt men van een buitenvrouw.
encanailleren
Betekenis: zich inlaten met mensen met een twijfelachtige reputatie, rang of stand; omgaan met mensen beneden zijn stand.
Encanailleren is afgeleid van het Franse canaille dat ‘gepeupel’ betekent.
Stuk voor stuk denkers die zich geëncanailleerd hebben met het fascisme en met obscure religies, mystiek of paranormaliteit. Wat ze gemeen hebben, is hun afkeer van de moderniteit, het liberalisme en de centrale positie die daarin aan de mens wordt toegekend.
Het veelkoppige monster van Amerikaans rechts (René ten Bos, Vrij Nederland, 15 augustus 2017)
plomberen
Betekenis: met lood vullen.
In de tandheelkunde: gaatjes in tanden en kiezen vullen met goud, amalgaam of porselein door de tandarts.
Gevulde kiezen.
cohort
Betekenis: onderafdeling van Romeins legioen.
Eén legioen bestaat uit 10 cohorten.
Een andere betekenis is: een groep individuen met gemeenschappelijk kenmerk.
Zo is een geboortecohort is een groep mensen geboren binnen een bepaald tijdsinterval.
aspic
Betekenis: een – doorgaans hartig – gerecht, meestal op basis van rund- en varkensvlees of vis, omhuld door of gepresenteerd in heldere gelei die met bouillon is bereid.
sauveren
Betekenis: de hand boven het hoofd houden, in bescherming nemen.
ornaal
Betekenis: met water gevulde glazen buikfles die voor een kaars geplaatst als loep diende en het licht versterkte.
Varianten: ordinaal; arnaal; ernaal; urinaal.
Vroeger vooral in gebruik bij kantwerksters.
urinaal
Betekenis: pisfles; pisglas.
