een soort Koeterwaalsch maar dan anders
In deze studie zijn de voornaamste woorden uit de Nederlandse woordenschat voor het eerst in chronologische volgorde gezet: van het oudste woord wad `doorwaadbare plaats’ uit 107 n. Chr. tot weblog uit 2000. In totaal passeren ruim 18.000 woorden de revue.
Daarnaast zijn groepen woorden met eenzelfde herkomst bij elkaar gezet. Daarbij worden vragen beantwoord zoals: Welke nieuwe inheemse woorden dateren na 1950? Welke muziektermen heeft het Nederlands uit het Italiaans geleend? In welke eeuw zijn de meeste Indonesische woorden overgenomen? En: uit welke taal hebben wij de meeste woorden geleend?
Ook is gekeken naar de ouderdom en herkomst van een groot aantal betekenisverwante woorden, zoals de namen voor beroepen, drugs, groenten, munten, muziekinstrumenten, transportmiddelen, wapens en zoogdieren, Hieruit blijkt bijvoorbeeld uit welke talen wij de meeste biernamen, kleurnamen en sporttermen hebben geleend, en in welke periode dat is gebeurd.
Waarom dateren alle soepnamen van na 1700? En sinds wanneer kennen we de namen van honden- en kattenrassen? Het Chronologisch woordenboek is het eerste boek dat op deze vragen een antwoord geeft.
Hieronder staan alle woorden uit dit boek die zijn opgenomen in deze website.
Betekenis: grappenmaker.
In het Vroegnieuwnederlands (1500-1700) gespeld als snaeck.
Ontleend aan het Middelnederduitse snake (slang; adder; grappenmaker).
Mogelijk afgeleid van het Proto-Germaanse snakan (kruipen; glijden).
Mogelijk afgeleid van snacken (babbelen).
Mogelijk afgeleid van het Nieuwhoogduitse (na 1600) schnake (grap).
Mogelijk afgeleid van het Hoogduitse schnake (snakken).
Wat een olijke snaak!
Betekenis: hoge ome.
Afgeleid van het Japanse 旗本 (hatamoto = directe leenman van de Shógun).
Betekenis (bijwoord): knorrig; nors; lomp; gemelijk; hatelijk; brommerig; chagrijnig; humeurig; korzelig; nukkig.
Betekenis (zelfstandig naamwoord): nurks persoon; brommerig mens; brompot; brombeer; een nors man; grompot, iezegrim, izegrim; ijsbeer; kribbebijter; knorrepot; nijdas; neetoor; nors man; onvriendelijk mens.
Variant: nurksch.
Afgeleid van nurk: knorrig, kwaadaardig persoon; iemand die voortdurend knort; brompot; wreedaard (begin 17de eeuw).
Nurk hoort bij het werkwoord nurcken of nurken: knorren; morren (begin 17de eeuw). Nurken is een intensivum van norren (waarvan nors).
Robertus Nurks is een personage in de reality soap Camera Obscura (1839) van Nicolaas Beets (Hildebrand).
Batavus Droogstoppel in Max Havelaar of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappy (1860) van Eduard Douwes Dekker (Multatuli) is geïnspireerd door Nurks: een karikatuur van de oerdegelijke Nederlandse zakenman die niet het minste benul heeft van wat er in Nederlands-Indië gebeurt.
Verwant aan norke (nors), nork (brompot) en norck (streng; halsstarrig) nurken, nurken, nürken (knorren; kibbelen).
Betekenis (bijwoord): gemelijk; hatelijk; brommerig; chagrijnig; humeurig; knorrig; korzelig; nukkig; nors.
Betekenis: sperma.
Varianten: kwakkie; mannenpap.
Misschien afkomstig van klak.
Betekenis: klodder; vlek; klad.
Varianten: clacke; clac; kleck; klecks.
Wordt gebruikt vanaf de tweede helft van de 15de eeuw.
Betekenis: gek, krankzinnig, mal.
Varianten: mesjoege, mesjoche, mesjokke, meschugge.Hebreeuws: məšuggāʽ, měschugga
Het Hebreeuwse měschugga is een deelwoord van schāgig (heen en weer wankelen, dwalen)
Betekenis: uitroep van verbazing 1906 (tussenwerpsel).
Varianten: attenoj; attenoje; attenöe; addenoj (jiddisch: (mijn) Heer); ʼadhōnāj (Hebreeuws: mijn Heer); adonaj (Hebreeuws: mijn Heer).
Betekenis: armetierig; ocharm; zielig; sjofel; uitroep van medelijden.
Varianten: nebbis; nebbisch; nebbisj; achenebbisj; ochgenebbisj; aggenebbisj; oggenebbisj; achenebbisch.
Mogelijk slavisch leenwoord, vergelijk rotwelsch nebbich (domoor).
