Tag: eponiem

Een eponiem is de naam van een persoon, echt of fictief, die wordt gebruikt om een bepaald object of een bepaalde activiteit aan te duiden. In het huidige taalgebruik wordt “eponiem” vaak in de omgekeerde richting gebruikt, voor een woord dat is afgeleid van een eigennaam. In deze betekenis is zeppelin als aanduiding van een luchtschip dus een eponiem. In de oorspronkelijke betekenis van het woord is het evenwel de naam van de persoon, graaf Ferdinand von Zeppelin, die het eponiem is.

harlequinade

Betekenis: boekjes uit de 18e of 19e eeuw met vier pagina’s, waarbij elke pagina twee kleppen heeft, een naar boven en een naar beneden. De afbeeldingen erop sluiten bij elkaar aan. De vier pagina’s kunnen naast elkaar gelegd worden; uitvouwbaar boekje.

Varianten: metamorf; flapboek; omslagboek.

Harlequinade komt voort uit de voorbeelden van dergelijke boekjes uit de jaren 1770 waarin het komische toneelpersonage Harlequin (Harlekijn) voorkwam.

De harlequinade onderscheidt zich van andere vouwboeken doordat het bovenste vel in acht afzonderlijke secties is gesneden die de afbeelding op het vel eronder onthullen wanneer de flappen van elke sectie worden opgetild.
Elk onderwerp wordt vergezeld door een vierregelig versbijschrift, dat meestal eindigt met instructies om de flappen om te draaien en de afbeelding eronder getransformeerd te zien.

*The Falsehood of External Appearances* (ca. 1775)

In het bovenstaande voorbeeld «The Falsehood of External Appearances» uit de jaren 1770, kan de lezer na het omklappen de ware aard van een klojo, een houthakker, een nederig huisje en een melkmeisje zien.

*Harlequin Skeleton* – Robert Sayer(1772)

merkellego

Betekenis: sarcastische benaming voor de betonblokken die op strategische punten wordt gezet in de strijd tegen de truckterreur.

Merkellego is een leenwoord uit het Duits. Het is een suggestief woord, genoemd naar bondskanselier Angela Merkel en de merknaam Lego. De associatie met lego ligt vrij voor de hand: de rechthoekige betonblokken vertonen uiterlijke overeenkomsten met de legoblokjes. Dat deze roadblocks (zo heten de betonblokken ook wel) naar Merkel zijn genoemd, zal wel komen doordat de bedenkers van het woord in de door Merkel toegelaten massa-immigratie van moslims in Duitsland de oorzaak zien van de truckterreur.

Dit eponiem moet in het Duits met een hoofdletter worden gespeld (omdat in die taal nu eenmaal alle zelfstandige naamwoorden met een hoofdletter gespeld worden), maar in het Nederlands is de spelling met een kleine letter correct.

Merkellego maakte in december 2016 zijn opwachting in de Duitstalige sociale media, vlak na een truckaanslag op een kerstmarkt. Sinds medio 2017 tref je het woord ook geregeld aan in Nederlandstalige Twitterberichten. Sinds eind oktober is er een sterke toename in het gebruik van het woord. Misschien komt dat doordat in Amsterdam hier en daar betonblokken zijn geplaatst ter bescherming van het winkelend publiek.

Op 21 december 2024 reed er een extreem rechtse AfD-terrorist in op de kerstmarkt in Maagdenburg met een personenwagen van BMW. Welk woord zou dat op gaan leveren?

boekestijntje

Betekenis: een verbale zeperd begaan; een ongelukkige uitspraak doen om daarna excuses te moeten aanbieden.

Een Boekestijntje doen:

Het loslippige Kamerlid Arend-Jan Boekestijn (VVD) moest weg uit de Tweede Kamer toen hij de politieke doodzonde nummer één beging: hij klapte uit paleis Noordeinde. Maar in zijn drie jaar aan het Binnenhof verrijkte hij de Nederlandse taal wel met een uitdrukking. ‘Een Boekestijntje doen’ is synoniem geworden met ‘een verbale zeperd begaan’: over de eigen partijleider (‘Mark Rutte heeft totaal geen ideeën’), dan wel – per Twitter – over etnische minderheden (‘Ja, ik zie wel eens een spleetoog over het hoofd, het zijn er zoveel!’). En over Hare Majesteit dus.
Vrij Nederland, 11/01/2010

leporello

Betekenis: harmonicaboek.

Leporello was de knecht van Don Giovanni, die de lijst van minnaressen van zijn heer in een boekwerkje bijhield. In vroege uitvoeringen van deze opera was, om de lengte van de lijst te benadrukken, dit boekwerkje een zigzag gevouwen stuk papier.

ponzifraude

Betekenis: een methode om mensen op te lichten door een belegging aan te bieden waarbij de uitbetaalde gelden (deels) worden gefinancierd uit de inleg van nieuwe klanten.

Charles Ponzi.
Foto: Boston Library (NYT)

pulsen

Betekenis: huizen leeghalen.

Naar Abraham Puls, wiens verhuisfirma in WOII in opdracht van de bezetter door joden achtergelaten huizen leeghaalde.

drimmelen

Betekenis: seks hebben met iemand wiens of wier politieke carrière je kunt maken of breken.

In de politiek een slachtoffer worden of zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Genoemd naar lobbyist en D66-partijstrateeg Frans van Drimmelen (1965)

Synoniemen: bedrimmelen; gedrimmeld worden of zijn.

Het extra tragische is dat je van iedere prominente D66 vrouw geneigd bent je nu af te vragen of ze zo prominent is vanwege haar kwaliteit of dat ze haar functie kreeg omdat ze bereid was zich te laten bedrimmelen.
Henk Westbroek

mollemalen

Betekenis: schokschouderend wielrennen.

Eponiem afgeleid van de stijl van wielrenner van Bauke Mollema.

Beuken, harken, slingeren, duwen, trekken, blijven gaan als je benen janken en je longblaasjes ploffen, dat is mollemalen.
Thijs Zonneveld in de laatste minuten van de Touretappe op 16 juli 2017.

quisling

Betekenis: verrader, collaborateur. Eponiem, naar de Noorse fascistische politicus Vidkun Quisling (1887-1945) die in het door de Duitsers bezette Noorwegen van 1942 tot het einde van de Tweede Wereldoorlog minister-president was. Zijn naam is in diverse talen synoniem geworden voor ‘landverrader’,

*Bron: Riksarkivet (National Archives of Norway) from Oslo, Norway*

mecenas

Foto van de marmeren bust van Gaius Maecenas in de Palazzo dei Conservatori te Rome.

Betekenis: kunstbeschermer.

Maecénas was een voornaam Romeinsch edelman ten tijde van keizer Augustus. In zijn prachtig paleis vereenigde hij de voornaamste dichters (o.a. Virgilius en Horatius) om zich en verleende hun geldelijken steun. Vandaar dat een beschermer der kunst in onze dagen nog wel een Maecenas heet.