Genootschap onze taal

smartlap

Betekenis: sentimenteel lied.

smartlap (1960)
levenslied
Het woord smartlap komt begin jaren zestig op, ter aanduiding van een zeer sentimenteel levenslied. De oorsprong van het woord is niet helemaal zeker – misschien is het verzonnen door cabaretier Alex de Haas (1896-1973) – maar het lijkt gevormd naar analogie van het Duitse Schmachtfetzen, met dezelfde betekenis: ‘sentimenteel lied’. Aanvankelijk heeft het woord een ongunstige strekking – het sentiment zou vals zijn – maar in de jaren zeventig raken naam en genre in bredere kring geaccepteerd en gewaardeerd. Enkele zeer bekende smartlappen zijn: ‘Ach vaderlief, toe drink niet meer’ (Johnny Hoes, 1958 – gezongen door de Zangeres Zonder Naam), ‘Zuiderzeeballade’ (Joop de Leur en Willy van Hemert, 1959), ‘Huilen is voor jou te laat’ (Pierre Kartner, 1970 – uitgevoerd door Corry en de Rekels), ‘Manuela’ (Nederlandse vertaling door Ton Bos en Pierre Kartner, 1970 – gezongen door Jacques Herb), en ‘De vlieger’ (André Hazes, Tony Leroy en Nico Haak, 1977).

Jaarwoordzoeker Onze Taal

brevier

Betekenis: rooms-katholiek getijdenboek, gebedenboek.

Een brevier is een boek waarin staat welke gebeden een rooms-katholieke geestelijke op welk tijdstip dient te bidden of te zingen.

Breviarium Grimani, f286v bij het begin van het psalter, de zondeval – Vlaanderen, 16e eeuw.

sprokkelmaand

Betekenis: tweede maand van het jaar.

Het begrip sprokkelmaand is ontstaan uit een verbastering van het Latijnse spurcalia, de naam van een reinigingsfeest dat in februari werd gevierd.

De benaming is aangepast onder invloed van het Nederlandse woord sprokkelen.

iconoclast

Betekenis: beeldenstormer, iemand die taboes doorbreekt.

pandemonium

Betekenis: hels kabaal, tumult, complete verwarring, chaos.

Pandemonium is in de zeventiende eeuw bedacht door de Engelse dichter John Milton. In zijn beroemde epische gedicht ‘Paradise Lost’ noemde hij de hoofdstad van de hel Pandaemonium. Die naam is een Latijns aandoende vorming met Griekse elementen: pan betekent ‘geheel’ en daimonion ‘demon, duivel’.

vinexwijk

Betekenis: saaie wijk, wijk met weinig afwisseling en verscheidenheid.

Vinex is een verkorting van Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, een woningbouwplan uit 1993.

virulent

Betekenis: venijnig.

Het vermogen hebbend tot schadelijke werking.

postfris

Betekenis: ongebruikt.

‘Postfris’ is een echte filatelistenterm; de postzegels moeten dan niet alleen ongestempeld zijn, maar ook moet de gegommeerde achterzijde nog onaangetast aanwezig zijn. De nieuwste zelfklevende postzegels zijn postfris als zij nog op het plakvel zitten.

Dit Nederlandse blokje vliegt vooral postfris voorbij (Ruud van Capelleveen)

vinkentouw

Betekenis: een net om vinken te vangen.

Op het vinkentouw zitten betekent ‘ongeduldig en gespannen zitten wachten om iets te kunnen doen, om een gelegenheid te kunnen waarnemen’.

cryomeren

Betekenis: het vriesdrogen van een stoffelijk overschot.

Bij deze techniek wordt het lichaam bevroren, waarna het door kleine trillingen in een organische substantie uiteenvalt.

Dit wordt gereduceerd tot een organisch poeder dat kan worden begraven waarna het binnen zes maanden volledig door de natuur wordt opgenomen.